İçerisinde İLAHİ ahlaka ve kâmil bir ruha sahip olan bir şeyh-efendi bulunmayan bir şehrin, bütün halkı alim de olsa, her mahallesinde bir medrese ve her evinde bir kütüpane de bulunsa, cehalet bakımından o memleketin ehâlisi, içinde hiçbir kitap bulunmayan karye halkı gibidir.

Çünkü o kitaplar akla hitap edeceğinden insanları kâmil manada eğitmez.

Kâmil bir zatın hali ise ruha hitabettiğinden onun insanlar üzerindeki tesiri ilimden daha kuvvetli olur. Zira o zatın kendisi gerçekte bütün hakikatlerin canlı bir tefsiri mâhiyetindedir.

İnsanlar oturup on sene faziletlerin manaları hakkında ilmi münazaralarda bulunsalar ve bu konuda yüz kitap ortaya koysalar, sonra bütün faziletleri kendinde toplanmış zatı görüp onunla sohbet imkanı bulsalar, elbette sadece o zatı görmeleri, kendileri için mânevi üstünlükleri anlamaları bakımından, yüz kitaptan daha faydalı, bin kitaptan da daha etkili olur.

Bundan dolayıdır Allahu Te'ala indirdiği kitapla beraber o kitaptaki kelimelere varlık gücü versin ve manadan hal çıkararak insan nesline bütün faziletleri yaşantısıyla öğretsin diye bir peygamber göndermiştir.

Kâmil bir zatın büyüklüğünün en açık nişanı, etrafındaki insanlara, sanki onunla diğer ruhlar arasında bir soy ilişkisi varmışcasına, bir bababın, oğullarındaki tesiri gibi etki bırakmasıdır.

Böylece onu gören kişiler, kendisini, şahıslarının büyük şahsiyeti gibi hissederek, sanki onun, imkansız gibi görünen şeylerin, imkan dahilinde olduğunu ispat için özellikle yaratılmış olduğunu düşünürler.

Allahu Te'ala'nın hikmetinin acayipliğindendir ki, bazı şiddetli hastalıklar, kendisini taşıyanlara yaklaşan veya dokunanlara Allahu Te'ala'nın izniyle geçtiği gibi, şiddetli güçler de kendilerine sahip olanlarla birlikte bulunanlara tesir eder.

Bunun için Allahu Te'ala salih kulları yaratarak onlardaki takva gücünü öyle bir etki sahibi kılmıştır ki, hastalık nefsi kırıp dünyanın şehvetlerinden insanı men ettiği gibi, o zatları görmekde, görenleri dünyadan uzaklaştırıp, kendilerine Mevla Te'ala'yı ve ahireti hatırlatır.

İnsanlar, manevi gücüyle kendilerinin hidayetine vesilen olan bu gibi zatları kaybedince artık bu tesiri çok nadir bulurlar

Büyük veliler, büyük alimler, büyük komutanlar, büyük kahramanlar, büyük yöneticiler, hepsi de, ağır bulaşıcı hastalıklara tutulmuş kimseler gibi, kendileriyle birlikte olan kişilere, sahip oldukları geçerli ve etkili sıfatlarını bulaştırır.

İşte bu eşsiz izahlardan açıkça anlaşıldığı üzere, büyükleri görmek ve onlarla cismen beraber bulunarak zahiren veya sevdiği kişi ile arasında kalbi ve manevi bir bağ kurmak suretiyle batınen birlikte olmak, kendilerinde bulunan manevi halleri iktibas etme (alma) bakımından çok çok büyük bir tesir ifade eder.

Manevi beraberlikten ibret alan, kişi ile sevdiği arasındaki kalbi ve manevi bağ, çoğu kere, buhususta maddi birliktelikten daha önemli bir yere sahiptir.

Fiemanillah!