Bitkileri seven ya da sevmeyen herkes kendi kendine de olsa şu sorunun cevabını sorgulamıştır; “bu bitkiler nasıl hastalıklara iyi geliyor?” Bazılarımız bu sorunun cevabını biliyordur belki fakat toplumumuzun büyük bir bölümü bitkilerin nasıl ve neden fayda veya zarar sağladığından haberdar değil. Vatandaşlarımız sadece kulaktan duyma bilgilerle bilinçsiz bir şekilde bitkileri tüketmektedir.

Mantıklı bir şekilde düşünüldüğünde bitkinin etkileri herkesçe kabul edilmesi gerekir. Örneğin bir kahveyi ele alalım. Kahve ‘coffea’ türündeki bir ağacın çekirdeklerinin öğütülmesi sonucu elde edilir. Bu bitki içindeki fitokimyevi maddelerle insan üzerinde bir takım etkilere sebep olur. Kahvenin insan üzerindeki etkileri ise enerji vermesi, sinirleri yatıştırması ve uykusuzluk halini gidermesidir. Bunlar herkesçe kabul görmüş etkilerdir. Peki, sorarım size o bitki bitki de ebegümeci veya çörek otu bitki değimli. Kahvenin etkisi var da ebegümecinin, çörek otunun yok mu?
İşte bende bu bihaberdarlığın farkına vararak sizler için bu haftaki yazı dizimde; bitkilerin sağlık üzerindeki etkilerini ele aldım. ‘Bitkiler sağlımız üzerine etkilerini nasıl gerçekleştiriyor?’ sorusuna yoğunlaşarak bir takım araştırmalarda bulundum ve araştırırken karşıma tek bir adres çıktı. O da fitokimyasallar.

Öncelikle daha iyi anlamamız için genel birkaç bilgi vermek istiyorum. İlk olarak ‘fito’ kelimesinin anlamını bilmemiz gerekiyor. Fito demek bitki demektir. Fitokimyasal ise bitkide bulunan kimyevi maddelerin genel adı olarak bilinmektedir. Şimdiye kadar keşfedilmiş 10 binden fazla fitokimyasal madde bulunmaktadır.

Peki, ne işe yarar bu fitokimyasallar? Öncelikle bitkiyi hastalıklardan korumaya yaramaktadır. Yani fitokimyasallar bitkinin bağışıklık sistemi olarak düşünebiliriz. Yani bu kimyasallar bitkiyi hastalıklardan, zarar gelebilecek mikrobik durumlardan korumaktadır.

Vitamin ve minerallerin yerine fitokimyasallar besin olarak kabul edilmez. Günümüzde, fitokimyasalların serbest radikal adı verilen ve hücrelere saldıran molekülleri zararsız hale getiren antioksidan özelliği olduğu bilinmektedir. Ama unutmamak lazımdır ki bu fitokimyasal maddeler tamamen doğal olan bitkilerde bulunmaktadır. Rafine edilmiş sebze ve meyveler fitokimyevi özelliklerini kaybettiklerinden, doğal olarak tüketildiğinde elde edilecek fayda gibi fayda sağlamamaktadır. Doğal sebze ve meyvelerde bulunan fitokimyasallar, yaşlanmadan kansere kadar birçok hastalığa karşı güçlü bir koruyucu özelliği oluşturmaktadır. Yaygın olarak bilinen bir takım fitokimyasal madde vardır. Bunları kısaca sıralamak gerekirse;

o Betalains; pancarda bulunan ve hala araştırmaları süren bir fitokimyevi maddedir. Anti kanser özelliği sergiledikleri görülmüştür.
o Karotenoidler; turuncu ve sarı renkli bitkilerde bulunan çok yaygın bir antioksidandır.
o Flavonoidler; mor, mavi ve kırmızı bitkilerde bulunur. Örnek vermek gerekirse; soğanda kuersetin, yeşil çayda kateşinler, soyada veizoflavonlar bulunur. Geniş ve büyük bir fitokimyasal grubudur.
o Fitoöstrojenler (Linganlar); tahıl ve tohumlarda bulunur ve östrojen gibi davranır. Fitoöstrojenler üzerinde, meme ve prostat kanseri üzerindeki etkileri için hala çalışıldığı bilinmektedir.
o Fitosteroller; total kolesterol seviyelerini düşürebilme yetenekleriyle bilinirler. Kuruyemiş, tohumlar, tahıl ve bitkisel yağlarda bulunur.
o Organosülfürler ve diğer sülfür fitokimyasalları; brüksel lahanası gibi turpgillerden sebzelerde bulunur. Çok yüksek anti- kanser özelliğine sahip bir fitokimyasal olarak bilinmektedir.
o Resveratrol; gençlik antioksidanı olarak bilinir. Şarapta bulunur. Yaşlanma sürecini yavaşlatmaya yardım etme özelliğiyle dikkat çeker.

Tüm bu bilimsel terimler aklınızı mı karıştırdı? Tüm bu terimleri bilmenize gerek yok aslında. Sadece taze meyve, sebze ve herhangi bir bitkisel ürünün hastalıklarla savaşan bir çok fitokimyasal içerdiğini bilmeniz yeterli. Sonuç olarak, çoğunlukla bitki temelli bir beslenmeye odaklanmanızı öneririm ve kendinizi güçlü ve sağlıklı tutmak için ihtiyacınız olan tüm fitokimyasalları almanızı tavsiye ederim.