Osmanlı kuruluş döneminde yaşanan Şeyh Bedrettin olayını saymazsak, bu topraklardaki sosyalist hareketler, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile başladığını söylersek, sanırım yanılmış olmayız...

İTC, kozmopolit ve karışık bir cemiyet/partiydi. İçinde her fikir, mezhep ve meşrepten adam vardı... Ancak ilginç olan, bu ideolojileri partiye nakış nakış işleyen duayen isimlerin ardındaki dış bağlantılar ve ajanlardı...

Mesela Ağaoğlu Ahmet, Mehmet Emin Yurdakul, Akçuraoğlu Ahmet ve Ziya Gökalp gibi isimler İttihatçıların Türkçü kanadını temsil ediyordu... Türkçü kanada ilham veren en bilinen iki kişi de Munis Tekinalp mahlasıyla yazan Moiz Kohen ve Simon Deutch adlı iki yahudiydi...

Liberal kanad, Prens (aslında sultanzade olması lazım ama malum, arkadaş avrupada yıllardır kaldığı için kendini prens zannediyordu) Sabahaddin etrafında kümelenmişti. Prens Sabahaddin'in ardındaki isim ise azılı bir Abdülhamid Düşmanı Halil Ganem idi.

İttihatçıların islamcı kanadının akıbeti de pek farklı değildi. Mehmet Akif Ersoy, Ebulala Mardin, Şemseddin Günaltay gibi isimlerde BIS'e (British Intelligence Service) angaje Cemaleddin Afgani'ye hayrandı...

Bizim tatlı su solcularımız, yıllardır kendileri başka bir türmüş gibi bu durumu istismar etmişti ancak kendilerinin durumu da pek farklı değildi. Cami Baykurt, Abdülaziz Mecdi Tolun, Mustafa Suphi gibi İttihatçıları Sosyalist/Melami kanadının gizli lideri ise Alexander Parvus idi.

Israel Alexander Parvus, İttihatçıları sosyalist fikirleriyle zehirledikten sonra ortadan kaybolmuş, 1.Dünya Savaşı sırasında silah ticaretinden çok para kazanmış, 1917 Sosyalist Rus Devriminde ortaya çıkmış, ancak daha sonra Irkdaşı Troçki ile birlikte hareket edip Sürekli Devrim İdeolojini geliştirmiş ve tasfiye edilmiş, 1924 yılında Almanya'da tek başına zengin bir sosyalist olarak ölmüştür. Cesedi de vasiyeti gereği yakılmıştır.

Bizdeki sol hareketin ikinci büyük olayı Mustafa Suphi ve arkadaşlarının öldürülmesi olayıdır. Mustafa Suphi de İttihatçı idi. Ancak Babıali Baskınından sonra Sinop'a sürülmüş, ancak daha sonra kaçarak Rusya gitmiş ve Sosyalizm'i benimsemişti. Anadolu hareketi anti-emperyalist karakterini terkedip Sovyet Rusya ile göbek bağını kesince yeni yönetimin tarafından ustaca arkadaşları ile birlikte öldürülmüştü... Resmi ideoloji ve statüko, islamcı düşünceyi istemediği gibi sosyalist hareketinde bu topraklarda gelişmesini istemiyordu...

Türk solu ile resmi paradigma arasındaki ikinci yol ayrımı, 1927 yılında Sosyalist ve partinin genel skreteri Vedat Nedim Tör'ün, parti (Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi) evraklarını götürüp polise teslim etmesi sonucu başlatılan geniş tevkifat ardından sol görüşe indirilen darbeydi... Söz konusu olaydan sonra Şefik hüsnü (Deymer) ile Vedat Nedim Tör'ün arası açılacak, Şefik Hüsnü Vedat Nedim Tör'ü, döneklikle suçlayacaktı...

Vedat Nedim Tör, 1927 yılından itibaren sosyalizmden ayrıldığını açıkladı. Şevket Süreyya Aydemir, Şevki Yazman, Burhan Asaf Belge ile birlikte devrimlerin Sosyalist-Kemalist ideolojisini oluşturan Kadro Hareketinde yer aldı. Ancak daha sonra Kadro Hareketi, Gazi Paşa tarafından dağıtıldı.

Vedat Nedim Tör kimdir

a) Vadat Nedim Tör’ün amcası Fikri Servet Tör’ün torunu Sedat Tavşanoğlu, DP’li Selim Ragıp Emeç’in kızı Leyla Tavşanoğlu’nun eşiydi.
b) Vedat Nedim Tör’ün diğer amcası Edip Servet Tör, 1935-1950 yılları arasında CHP Gümüşhane milletvekiliydi.

Şefik Hüsnü Deymer kimdir

a) Vedat Nedim Tör’ü döneklikle suçlayan Selanik doğumlu ve Selanik Feyziye Mektebi mezunu Şefik Hüsnü’nün kız kardeşi Fatma Mediha Deymer, Ahmet Suat Güral’ın eşiydi. b) Ahmet Suat Güral’ın kız kardeşi Faika Güral ise Mehmet Talat Gönensay’ın eşiydi. Mehmet Talat Gönensay’ın gelini Müveddet Çınar, Bedirhan Bey’in torunuydu.


Bu dönemde yeraltına çekilen sol görüş, Gazi Paşa'nın vefatı ve 2.Dünya Savaşının bitmesinin ardından, Milli Şef İnönü'nün çok partili sisteme geçiş için yeşil ışık yakmasıyla yeniden ortaya çıktı. İlk olarak, CHP içindeki muhalefet-liberal kanatla işbirliğiyle başlayan parti kurma girişimi, Tan Baskını ile sona erdi...

Muhalefet partisinin adı Cumhuriyet Demokrat Parti olacaktı... Partinin liderliği Sabiha Sertel- Zekeriya Sertel liderliğinde olacaktı... Görüşler Hareketi olarak anılan bu harekette Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan, Behice Boran, Mehmet Ali Aybar, Tevfik Rüştü Aras Fuad Köprülü gibi isimler olacaktı...

Ancak 4/5 Aralık 1945 yılında gerçekleşen Tan Baskını olayından sonra muhalefet hareketinin sol-sosyalist ayağı kesildi ve muhalefet hareket, İsmet Paşa'nın istediği şekilde, liberal-batıcı olarak gelişti... Serteller ile yargılanan diğer ünlü isim Camii Baykurt idi... Sertel çifti, olaydan sonra yurtdışına kaçmak zorunda kalırken, Sabahattin Ali Bulgar sınırında kaçarken öldürüldü... Milli Şefin sol görüşe tahammülü yoktu...

Aynı yıl Esat adil ve Mihri Belli liderliğinde başlayan ve ikiye bölünen sol hareketi saymazsak bir sonraki yol ayrımı 1951 yılında yaşandı... Partinin önemli isimlerinden Mihri Belli'nin eşi Sevim Tarı Belli'nin üzerinde bulunan parti dökümanları (TKP), büyük bir tevkifatın başlamasına neden olmuştu...

Alyans Israelit Universal mezunu Mihri Belli’nin eşi Sevim Tarı Belli’nin, 1951 yılında Marsilya Vapuruna binerken üzerinde TKP dökümanlarıyla yakalanmasının ardından büyük bir tevkifat başlamıştı. Tutuklananlar arasında Dündar Baştımar’ın amcasının oğlu ve partinin genel sekreteri Zeki Baştımar, Gazi Paşa’nın teyzesinin oğlu Reşat Fuat Baraner, Şefik Hüsnü, Mihri Belli gibi isimler vardı.

Sevim Tarı Belli kimdir

a) Mihri Belli’nin eşi Sevim Tarı Belli, Rize’li ünlü armatör Rıza Kalkavan’ın torunuydu.
b) Rıza Kalkavan’ın diğer torunu Zeki Kalkavan’ın eşi Muazzez Kalkavan, Vuslat Sadıkoğlu’nun kız kardeşiydi. Vuslat Hanım’ın eşi Kemal Sadıkoğlu, Çiğdem Meserretçioğlu’nun dayısıydı. Çiğdem Hanım, Rahmi Koç'un eski eşi... Çiğdem Hanım'ın sonraki eşi de Haldun Simavi...
c) Rıza Kalkavan’ın diğer torunu da manken Billur Kalkavan’dı.
d) Billur Kalkavan’ın anne tarafından dedesi Celaleddin Germiyanoğlu’nun ikiz kardeşi Ali Haydar Germiyanoğlu, İsmail Hakkı Okday’dan boşanan Ulviye Sultan’ın ikinci eşiydi…

Dündar Baştımar kimdir

a) Dündar Baştımar’ın eşi Ayşe Mocan, DP’li iş adamı Şevket Mocan’ın kızıydı.
b) Şevket Mocan’ın diğer kızı Rüya Mocan da Mustafa Kemal Ağaoğlu’nun eşiydi. Mustafa Kemal Ağaoğlu, Ahmet Ağaoğlu'nun torunu'dur... Ahmet Ağaoğlu'nun oğlu ve MK Ağaoğlu'nun babası da DP bakan ve milletvekili Samet Ağaoğlu...
c) Dündar Baştımar'ın eşi Ayşe Batımar Mocan'ın ünlü kuzeni de şair Nazım Hikmet... Ayşe Mocan'ın annesi ve Şevket Mocan'ın eşi Sara Hanım, Nazım'ın teyzesi oluyor kısaca...


Sol görüş'ün başının yerden kalkmasına izin verilmezken, 27 Mayıs sol'un imdadına yetişti. Darbeden sonra kurulan TİP, Meclise 15 Milletvekili sokmayı başardı. Parinin Genel Başkanı da Mehmet Ali Aybar'dı...

Mehmet Ali Aybar, Nazım Hikmet'in ve Ali Fuat Cebesoy'un diğer kuzeni... Mehmet Ali Aybar'ın dedesi de, Hareket Ordusu Komutanlarından Hüseyin Hüsnü Paşa...Mehmet Ali Aybar’ın eşi Siret Uncu’nun kız kardeşi Melek Haslet Uncu da Muvakkar Ekrem Talu’nun eşiydi. Muvakkar Ekrem Talu’nun baba tarafından dedesi Recaizade Mahmut Ekrem, anne tarafından dedesi de (Abidin Dino) Paşa idi. Aybar'ın diğer ünlü akrabası da sosyalist Rasih Nuri İleri...

İlginçtir, 1967 yılında, akrabası Mehmet Ali Aybar’ın genel başkan olduğu dönemde, Rasih Nuri ileri, 13 arkadaşıyla birlikte partiden ihraç edildi.

Sol bölünmenin temel nedenleri arasında, kuşak çatışması, dış dünyada olan olaylar ile Türk solu'nun uyuşamaması, kişisel rekabetler ve fikir ayrılıkları gibi etkenler önemli yer tutuyor...

Mesela 1968 Sovyetlerin Çekoslovakya işgali sonrası bir bölünme yaşandığı gibi, Ulusal sosyalizm isteyen Mihri Belli Milli Demokratik Devrim hareketiyle başka bir bölünmeye neden olmuştu...

12 Mart'ın da sıkı bir biçimde ezdiği sol, bir daha toparlanamadı ve 12 Eylülden sonra çok parçalı olarak, birçok fraksiyonlu olarak bugünlere kadar geldi...

Selam ve Saygı ile